Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Tarnowie

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 29 maja 2025 r.

Decyzją z dnia 31 października 2024 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., na podstawie przepisów ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U.
z 2016 r. poz. 887), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 29 lutego 2024 r. o doliczenie do stażu pracy okresu od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r. na podstawie zeznań świadków, odmówił K. A. ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. z uwagi na brak dokumentu uprawdopodobniającego jego zatrudnienie w Kombinacie Budowlanym w T. na podstawie indywidualnej umowy
o naukę zawodu zawartej z zakładem pracy.

Decyzja ta została zaskarżona odwołaniem przez K. A., który domagał się jej zmiany i ponownego ustalenia kapitału początkowego przy uwzględnieniu okresu odbywania praktycznej nauki zawodu od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r.
W uzasadnieniu odwołujący wskazał, że zaskarżona decyzja jest dla niego krzywdząca. Fakt odbywania przez niego nauki zawodu mogą bowiem potwierdzić świadkowie.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu wskazał, że w aktach sprawy brak jest dokumentu stwierdzającego zawarcie pomiędzy odwołującym jako uczniem a zakładem pracy indywidualnej umowy o pracę w czasie odbywania praktycznej nauki zawodu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny sprawy:

Odwołujący K. A., urodzony w dniu (...), w dniu
24 czerwca 1981 r. ukończył naukę w (...) Szkole Zawodowej (...) w T. w zawodzie betoniarza - zbrojarza. Od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r. pracował w Kombinacie Budowlanym, odbywając tam praktyczną naukę zawodu. Była to szkoła dwuletnia. Praktyki miały miejsce przez 3 dni
w tygodniu w Kombinacie, gdzie odwołujący uczył się produkcji płyt betonowych, zaś nauka trwała 2 dni. Kombinat wypłacał uczniom wynagrodzenie za pracę. Odwołujący łączył
w spornym okresie obowiązki wynikające z nauki zawodu ze statusem pracownika.

dowód:



świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej z dnia 24.06.1981 r.- akta ZUS,



świadectwo pracy świadka M. Ł. z dnia 31.03.1987 r.- akta ZUS,



zeznania świadka M. Ł.- (...),



zeznania świadka A. B.- (...),



zeznania odwołującego K. A.- (...),

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów oraz zeznania świadków i odwołującego.

Sąd pozytywie ocenił dowody z dokumentów, których autentyczność oraz wiarygodność, jak również poprawność materialna i formalna nie budziły wątpliwości, zaś ich treść i forma nie były kwestionowane przez strony postępowania. Brak było zatem jakichkolwiek podstaw, także takich, jakie należałoby uwzględnić z urzędu, aby dokumentom tym odmówić właściwego im znaczenia dowodowego.

Sąd w całości dał wiarę zeznaniom świadków M. Ł. i A. B. oraz słuchanego w charakterze strony K. A., którzy wskazali na okoliczności istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia. Zeznania te zasługiwały na walor pełnej wiarygodności, gdyż były wewnętrznie spójne, logiczne, a przy tym przekonujące w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego. Wzajemnie też ze sobą korespondowały.

Sąd Okręgowy rozważył, co następuje:

Odwołanie od zaskarżonej decyzji zasługiwało na uwzględnienie.

Kwestionując zaskarżoną decyzję, odwołujący K. A. domagał się ponownego ustalenia kapitału początkowego przy uwzględnieniu okresu odbywania praktycznej nauki zawodu od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r.

W myśl art. 174 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1631 ze zm.), kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: 1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6; 2) okresy nieskładkowe, o których mowa
w art. 7 pkt 5 oraz 3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12,
w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2 ustawy). Przy ustalaniu kapitału początkowego do okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5 stosuje się art. 53 ust. 1 pkt 2 (art. 174 ust. 2a ustawy). Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (art. 174 ust. 3 powołanej ustawy).

Zgodnie z art. 175 ust. 4 ustawy emerytalnej, ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w art. 114.

Odesłanie z art. 173, 175 ust. 4 oraz 174 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z FUS do wymienionych w nim przepisów oznacza, że zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego i przeliczenia jego wysokości są takie same, jak zasady ustalania i przeliczenia podstawy wymiaru emerytur i rent. Ogólne zasady ustalania tej podstawy uregulowane są w art. 15 ustawy i z regulacji tej wynika, że za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne przyjmuje się kwoty wynagrodzenia wypłaconego przez pracodawcę. Osoba ubiegającą się o świadczenie musi więc wykazać wysokość przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, czyli w sytuacji wnioskodawcy - wysokość wynagrodzenia za sporny okres (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 13 lutego 2019 r., III AUa 1135/18, LEX nr 2891821). Ustawa z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS zawiera przepisy stanowiące podstawę prawną weryfikacji
i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające
w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno - rentowych ubezpieczonych. Podstawę tę stanowi przepis art. 114, określający tryb ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalno - rentowych lub ich wysokości. Przepis ten z mocy art. 175 ust. 4 ustawy emerytalnej ma zastosowanie również do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 28 czerwca 2016 r., III AUa 302/16, LEX nr 2115524).

Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, okresem składkowym jest okres zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

Okresem składkowym, o którym mowa w art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1991 r. Nr 104, poz. 450 ze zm.), a obecnie
w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest taki okres zatrudnienia młodocianego, w którym łączy on obowiązki wynikające z nauki zawodu ze statusem pracownika. Przy ustalaniu charakteru stosunku prawnego łączącego ucznia szkoły zawodowej, odbywającego naukę zawodu
w zakładzie pracy na podstawie przepisów Dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy
i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz. U. z 1951 r. Nr 41, poz. 311) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1952 r. w sprawie warunków przyjmowania do pracy w celu przyuczenia do zawodu i późniejszego zatrudnienia młodocianych, którzy ukończyli 14 lat życia i nie przekroczyli 16 lat życia (Dz. U. z 1952 r. Nr 21, poz. 135) rozstrzygające znaczenie ma rzeczywista treść wzajemnych praw
i obowiązków stron tego stosunku. Oceny, czy dany okres jest okresem składkowym, bądź nieskładkowym, uprawniającym do ustalenia prawa do świadczenia bądź jego wysokości należy dokonywać przy zastosowaniu przepisów aktualnych w dacie trwania tych okresów. Praktyczna nauka zawodu ucznia szkoły zawodowej jest dokumentowana świadectwem szkolnym, młodocianego pracownika natomiast - świadectwem pracy. Tylko ten ostatni dokument - na gruncie obowiązującego prawa ubezpieczeń społecznych - ma znaczenie przy ustalaniu praw oraz wysokości emerytur i rent. Natomiast okres nauki w szkole zawodowej, jeżeli z uczniem nie została zawarta umowa o pracę, nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień emerytalno - rentowych (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 18 stycznia 2013 r., III AUa 1213/12, Legalis).

W wyroku z dnia 3 grudnia 2019 r., III AUa 403/19 (LEX nr 2932381) Sąd Apelacyjny w Łodzi stwierdził, że jeżeli młodociany odbywał praktyczną naukę zawodu
w zakładzie pracy, przyuczanie do określonej pracy oraz wstępny staż pracy, to okres taki podlegał uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty oraz przy ustalaniu wysokości tych świadczeń. Podstawowe rozróżnienie dotyczy tego, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej. Innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy nauczycielem młodocianego, a więc czy związek między nimi polegał na stosunku prawa pracy - nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy, czy na stosunku administracyjnym. Stosunek zatrudnienia obejmował bowiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy bądź odbycia wstępnego stażu pracy, obowiązanych do dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia. Uczniowie mogli odbywać naukę zawodu w formie praktyk w zakładach pracy, lecz nie otrzymywali wynagrodzenia, a ich czas pracy nie podlegał rygorom przewidzianym dla pracowników. Odbywali praktyki zawodowe i zajęcia praktyczne według harmonogramu. W takich też przypadkach to szkoła, a nie uczeń, zawierała z zakładem pracy „umowę o praktyczną naukę zawodu”. Między uczniem a zakładem pracy nie istniał wówczas żaden stosunek prawny. W drugim przypadku umowy dotyczące praktyk, polegających na nauce zawodu, były zawierane przez zakłady pracy z osobami młodocianymi lub ich przedstawicielami ustawowymi. Umowy te, będące umowami o naukę zawodu, powodowały nawiązanie między zakładem, w którym były odbywane praktyki i uczniem stosunku pracy, który był odrębny od stosunku administracyjnego łączącego ucznia ze szkołą. Tylko okresy takiej nauki zawodu mogą być zaliczone do stażu ubezpieczeniowego jako okresy składkowe, bowiem tylko one są okresami zatrudnienia. W wyroku z dnia 27 września 2018 r., VIII
U 1278/18 (Legalis) Sąd Okręgowy w Łodzi podkreślił, że nie można porównać co do zasad zatrudnienia wnioskodawcy w celu nauki zawodu z pracownikiem młodocianym i uznać, iż taki sam status miał odbywając zajęcia praktyczne. Również samo świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej nie uprawnia do automatycznego przyjęcia, że ubezpieczony był wówczas pracownikiem a nie uczniem. Elementem decydującym o uwzględnieniu nauki zawodu jest posiadanie statusu pracownika w czasie tej nauki, czyli nawiązanie indywidualnego stosunku pracy.

W judykaturze za ugruntowane należy uznać poglądy, że przy ustalaniu wymienionego wyżej okresu składkowego należy badać spełnienie warunków określonych
w przepisach o zatrudnieniu młodocianych, obowiązujących w okresie wskazanym przez zainteresowanego jako okres zatrudnienia (por. wyrok SN z dnia 2 lutego 2000 r., II UKN 349/99, OSNPiUS 2001/11/398). Za takie okresy uważa się okresy uczęszczania do szkół uczniów, którzy oprócz wykonywania obowiązku nauki teoretycznej, pozostają w stosunku pracy młodocianego pracownika, jeżeli chodzi o zajęcia praktyczne. Okresem składkowym jest okres zatrudnienia wykonywanego na podstawie indywidualnej umowy między zakładem pracy a szkolącym się młodocianym, a więc nie jest takim okresem okres praktyki odbywanej w zakładzie pracy na podstawie umowy zawartej między szkołą a zakładem pracy
(por. wyrok SA w Rzeszowie z dnia 10 maja 1994 r., III AUr 129/94, OSA 1994/7-8/52, wyrok SA w Białymstoku z dnia 20 stycznia 1999 r., III AUa 754/98, OSA 1999/6/33). Okresy wykonywania zajęć praktycznych w ramach tzw. praktyki warsztatowej wynikające
z procesu kształcenia uczniów szkół zawodowych i objęte jedynie stosunkiem typu administracyjno - prawnego między uczniem a szkołą, nie mogą być uznane za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 17 grudnia 1991 r., III AUr 277/91, OSA 1992/9/46).

Okresem składkowym, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej, jest każdy okres odpłatnego zatrudnienia młodocianego w szkole przyzakładowej na warunkach określonych w przepisach o zatrudnieniu młodocianych obowiązujących przed dniem
1 stycznia 1975 r., choćby rozmiar faktycznego zatrudnienia młodocianego był niższy niż połowa ówcześnie obowiązującego pełnego wymiaru czasu pracy (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit.a tej ustawy) (por. wyrok SN z dnia 4 marca 2020 r., I UK 386/18, LEX nr 3074400).

W tej sprawie rozstrzygnąć należało, czy okres uczęszczania odwołującego do (...) Szkoły Zawodowej (...) w T.
od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r. można uznać za okres składkowy, brany pod uwagę przy ustalaniu wartości kapitału początkowego.

Słusznie organ rentowy wskazał, że warunkiem zaliczenia tego okresu do stażu pracy odwołującego jest wykazanie, że łączyła go indywidualna umowa o naukę zawodu zawarta
z zakładem pracy. Okoliczności tej ubezpieczony nie mógł uprawdopodobnić za pomocą dokumentów, ponieważ takie się nie zachowały. Na podstawie jednak treści świadectwa pracy świadka z okresu zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym w T. można stwierdzić, że pracował on w tym zakładzie, jak odwołujący, już od 1 września 1979 r., a więc w okresie uczęszczania do (...) Szkoły Zawodowej (...)
w T.. W aktach ZUS znajduje się świadectwo ukończenia tej szkoły przez ubezpieczonego z dnia 24 czerwca 1981 r. Przesłuchani w sprawie świadkowie potwierdzili, że w spornym okresie odwołujący pracował w Kombinacie Budowlanym w T., odbywając tam praktyczną naukę zawodu betoniarza - zbrojarza. (...) Szkoła Zawodowa (...) w T. była szkołą dwuletnią. Praktyki, w ramach nauki zawodu, odbywały się tam przez 3 dni w tygodniu w Kombinacie Budowlanym, gdzie odwołujący uczył się produkcji płyt betonowych, zaś nauka trwała 2 dni. Wiadomo też, że Kombinat wypłacał uczniom wynagrodzenie za pracę.

Okoliczność, że już od 1 września 1979 r. przez cały okres uczęszczania do szkoły, odwołujący był pracownikiem Kombinatu Budowlanego w T., co potwierdza świadectwo pracy przemawia za przyjęciem, iż faktycznie łączyła go z zakładem pracy indywidualna umowa o naukę zawodu, chociaż się nie zachowała. Gdyby umowy takiej nie było, odwołujący stałby się pracownikiem Kombinatu Budowlanego dopiero po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej, tj. po dniu 24 czerwca 1981 r. W wyroku z dnia 3 września 2019 r., III AUa 108/19 (LEX nr 2781321) Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyraził pogląd, że niesporządzenie pisemnej umowy o naukę zawodu nie przesądza o niemożliwości zakwalifikowania spornej pracy jako okresu składkowego z art. 6 ust. 2 pkt 3 u.e.r.f.u.s.

Na tej podstawie, przy braku innych dowód, uwzględniając zeznania świadków
i samego ubezpieczonego Sąd przyjął, że od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r. odwołujący odbywał praktyczną naukę zawodu i łączyła go w tym czasie zawarta z zakładem pracy indywidualna umowa o naukę zawodu.

Wystąpiła więc w sprawie sytuacja uregulowana w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r.
o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych
w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 r. Nr 45, poz. 226 ze zm.), która obowiązywała do 1 stycznia 1975 r. W myśl art. 9 ust. 1 tego aktu, zakład pracy przyjmując młodocianego na naukę zawodu w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy był obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki
i uprawnienia młodocianego. Podobnie sytuacja ta uregulowana została w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 września 1974 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagrodzenia (Dz. U. Nr 37, poz. 219 ze zm.), wydanym
z mocy delegacji ustawowej zawartej w art. 191 § 3 Kodeksu pracy, które obowiązywało
od 1 stycznia 1975 r. do 30 września 1989 r. W myśl § 2 ust. 1 tego aktu, zakład pracy był obowiązany zawrzeć z młodocianym na piśmie umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, która powinna określać: rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy), czas trwania przygotowania zawodowego, sposób dokształcania teoretycznego i wysokość wynagrodzenia. Zgodnie zaś z treścią
§ 2 ust. 2 tego aktu, umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego młodocianego zawierało się na piśmie.

Skoro tak, odwołanie od zaskarżonej decyzji należało uwzględnić.

Sąd zmienił więc zaskarżoną decyzję w ten sposób, że do ustalenia wysokości kapitału początkowego odwołującego K. A. zaliczył okres od 1 września 1979 r. do 24 czerwca 1981 r. z tytułu zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym w T..

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów prawa oraz
art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd orzekł, jak w sentencji wyroku.